प्राकृतिक विपद्को एक वर्ष

काठमाडौं ।  २०७५ साल पनि अन्य साल जस्तै प्राकृतिक प्रकोप र आप– विपिद्का बीचबाट नै गुज्रिएको छ ।
चैत १७ गते आइतबार साँझको भीषण हावाहुरीबाट बारा र पर्सामा ठूलो जनधनको क्षति भयो । विपदले मानवीय क्षति मात्र होइन, भौतिक क्षति पनि उत्तिकै निम्त्याएको छ ।

बारा र पर्सामा हावाहुरीबाट थुप्रै भौतिक संरचना अस्तित्वहीन बन्न पुगेका छन् । हावाहुरीका कारण बारामा २७ र पर्सा जिल्लाको १ जना गरी २८ जनाले ज्यान गुमाउनुपरेको थियो । ज्यान गुमाउनेहरूमा पुरुष ११ जना र महिला ११ जना थिए । यो सँगै २ बालक र ४ बालिकाले पनि अकालमै ज्यान गुमाए ।

घाइतेको उपचार हुँदै हावाहुरीका कारण बाराका एक हजार १२२ र पर्साका ३३ जना गरी जम्मा एक हजार १५५ जना घाइते भए । यीमध्ये गम्भीर घाइते भएका सात जनाको टिचिङ शिक्षण अस्पताल काठमाडौंमा उपचार भइरहेको छ । त्यस्तै चितवन मेडिकल कलेजमा एक जना, कलैया अस्पताल बारामा एक जना, न्युरो अस्पताल पर्सामा दुई जना घाइतेको उपचार जारी छ । घाइतेमध्ये गण्डक अस्पताल पर्सामा तीन जना, वीरगंज हेल्थ केयर पर्सामा १४ जना, नेशनल मेडिकल कलेज पर्सामा ६९ जना र नारायणी उपक्षेत्रीय अस्पताल पर्सामा १४ जनाको उपचार भइरहेको जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन कार्यकारी समिति केन्द्रको तथ्यांकमा छ ।

एक हजार २७३ घरमा क्षति हावाहुरीले बारा जिल्लाका एक हजार १८३ घर र पर्सा जिल्लाका ९० गरी जम्मा एक हजार २७३ घर पूर्ण रूपमा क्षति भएका छन् । त्यस्तै बारामा एक हजार ४२ घर र पर्सामा ३०६ गरी जम्मा एक हजार ३४८ घरमा आंशिक क्षति पुगेको छ । योसँगै पर्साका चार विद्यालय र तीन वटा मजिस्दरमन्दिर र चार उद्योग क्षतविक्षत भएका छन् ।

बारा जिल्लाका तीन ईंटा उद्योग र एउटा स्वास्थ्यचौकीमा पनि क्षति पुगेको छ । बारामा तीन हजार ७३६ हेक्टर क्षेत्रफल प्रभावित भएको छ । एक हजार ५०५ हेक्टरमा लगाएको गँहु, मकै, तरकारी, मसुरो, फलफूल लगायतको बालीमा पूर्ण रूपमा क्षति पुगेको छ भने दुई हजार २३९ हेक्टर क्षेत्रफलमा आंशिक क्षति भएको छ । त्यस्तै पर्सामा दुई हजार १०० हेक्टर क्षेत्रफलमा लगाईएको बाली आंशिक रूपमा (२० देखि २५ प्रतिशत) क्षति भएको अनुमान केन्द्रले गरेको छ ।

प्राकृतिक विपदले कतिबेला मानिसको ज्यान लिन्छ त्यो कसैलाई कसैलाई थाहा हुँदैन । हावाहुरी, आगलागी, बाढी–पहिरो, चट्याङलगायतको प्राकृतिक विपद हाम्रो ठूलो समस्या हो । यसले निम्त्याउने क्षति पनि सानो छैन । साल २०७५ मा मात्रै प्राकृतिक विपदमा परेर ४४७ जनाले ज्यान गुमाएका छन् । गृह मन्त्रालयको राष्ट्रिय आपतकालीन कार्यसञ्चालन केन्द्रकाअनुसार यो वर्षको चार हजारभन्दा बढी प्राकृतिक विपदका घटनामा परेर ११ जना बेपत्ता भएका छन् भने चार अर्ब रुपैयाँ भन्दा बढीको क्षति भएको छ । यस वर्षभरिको विपदका घटनाबाट भएको विवरण हेर्दा २०७५ वैशाख १ गतेदेखि चैतसम्ममा चार हजार १७७ विपदका घटना भएका छन् ।

जसमा ४४७ जनाको ज्यान गएको छ भने ११ जना बेपत्ता भएको गृहमन्त्रालय मातहतको राष्ट्रिय आपतकालीन कार्यसञ्चालन केन्द्रले सार्वजनिक गरेको छ । आगलागीका कारण ९० को मृत्यु केन्द्रकाअनुसार आगलागीबाट ९० जनाको ज्यान गएको छ। त्यस्तै देशभर भएका विपदका घटना हेर्दा चट्याङमा परि ७५ जना र पहिरोबाट ८८ जनाको ज्यान गएको छ । त्यस्तै हावाहुरीका कारण एक वर्षमा ४४ जनाको ज्यान गएको केन्द्रले जनाएको छ । विपदका कारण तीन हजार ६९४ घाइते छन् भने ११ हजार १० परिवार प्रभावित छन् । केन्द्रकाअनुसार तीन हजार ३३८ घर पूर्ण रूपमा क्षति पुगेको छ भने तीन हजार ३९० घरमा आंशिक क्षति भएको छ । प्राकृतिक प्रकोपबाट पाँच हजार ७६२ पशु चौपाया मरेका छन् । यो वर्षभरिमा विपदबाट चार अर्ब १७ करोड ६३ लाख ३९ हजार बराबरको क्षति भएको केन्द्रले जनाएको छ ।

केन्द्रका अनुसार विपदमा परि धेरै मानवीय क्षति हुने १६ जिल्ला रहेका छन् । तीमध्ये सबैभन्दा बढी मानवीय क्षति बारा जिल्लामा भएको छ। बारामा २९ जनाले विपदका कारण ज्यान गुमाएका छन् । त्यस्तै सोलुखुम्बु र दाङ जिल्लामा २०–२० जनाले ज्यान गुमाएका छन् । प्राकृतिक विपदकै कारण म्याग्दीमा १४ जनाको ज्यान गएको छ । यो सँगै पर्सा, चितवन, बझाङ, बाग्लुङ, र रसुवामा १३–१३ जनाको ज्यान गएको छ । धादिङ, जाजरकोट र रोल्पामा ११–११ जनाको ज्यान गुमाएका छन् । झापा, सप्तरी, कास्की र सल्यानमा १०–१० जनाको ज्यान गएको केन्द्रले जानकारी दिएको छ ।

सबैभन्दा बढी घाइते दाङमा केन्द्रको विवरणअनुसार १० जिल्लामा मात्रै दुई हजार ९१० जनाले प्राकृतिक विपदबाट घाइते भएका छन् । १० जिल्लामध्ये विपदबाट सबैभन्दा बढी प्रभावित जिल्ला दाङ देखिन्छ। दाङमा विपदका कारण घाइते हुनेको संख्या एक हजार ९०२ रहेको छ । यो सँगै बारामा ६९२, मकवानपुरमा ६८ र काठमाडौंमा ४७ जना घाइते भएका छन् । अछाममा ३६, कास्कीमा ३५, सुनसरीमा ३४, सप्तरीमा ३३, चितवनमा ३२ र रसुवामा ३१ जना घाइते भएको केन्द्रको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ ।

सबैभन्दा बढी भौतिक क्षति बारामा प्राकृतिक विपदका कारण मानवीय क्षतिसँगै भौतिक क्षति पनि उत्तिकै भएको केन्द्रले जनाएको छ । यस वर्षभरिमा बारा जिल्लामा मात्रै एक अर्ब ४० करोड ५५ लाख ७५ हजारको क्षति भएको केन्द्रको तथ्यांकमा छ । सुनसरीमा ३४ करोड ५९ लाख ३९ हजार ५०० को क्षति भएको छ भने काठमाडौं उपत्यकामा २९ करोड २७ लाख ८७ हजार ८१५ को भौतिक क्षति भएको छ । ललितपुर जिल्लामा १२ करोड २ लाख ३३ हजारको क्षति भएको छ भने झापामा ११ करोड २३ लाख १६ हजार बराबरको क्षति भएको केन्द्रले जनाएको छ ।