काठमाडाैं : पछिल्लो समय नेपालमा शारीरिक सुगठन (बडिबिल्डिङ) को चर्चा निकै हुन थालेको छ। सन् २०१६ को अन्तिममा ननिता महर्जनले थाइल्यान्डमा आयोजना भएको आठौँ ‘वल्र्ड बडिबिल्डिङ एन्ड फिजिक स्पोट्र्स च्याम्पियनसिपमा कांस्य पदक जितेपछि शारीरिक सुगठनको चर्चा सुरु भएको हो। गत वर्ष महेश्वर महर्जनले थाइल्यान्डकै चाङमईमा भएको दशौँ ‘शारीरिक सुगठन तथा फिजिक स्पोट्र्स च्याम्पियनसिपमा स्वर्ण जितेपछि देशमा बडिबिल्डिङको चर्चा झनै चुलियो।

गत फागुनमा बडिबिल्डिङको विश्वकप मानिने ‘मिस्टर ओलम्पियाड’को छनोट प्रतियोगिता आईएफबीबी प्रोफेसनल लिग नेपालमै आयोजना भयो। उक्त च्याम्पियनसिपमा शारीरिक सुगठनमा सबैभन्दा ठूलो शरीर भएका रोली विंकलार पनि नेपाल आएका थिए। गेस्ट पोजरका रूपमा रोली नेपाल आएपछि बडिबिल्डिङका विषयमा निकै चर्चा चलेको थियो। उक्त च्याम्पियनसिपमा विभिन्न देशबाट सहभागी बडिबिल्डरले चार वटा प्रो–कार्डका लागि प्रतिस्पर्धा गरेका थिए।

शारीरिक सुगठनलाई पुनः एक पटक चर्चामा ल्याउने काम गरेको छ, बाह्रौँ ‘दक्षिण एसियाली शारीरिक सुगठन च्याम्पियनसिप’ले। गत शनिबार आयोजना भएको च्याम्पियनसिपमा नेपालले तीन वटा स्वर्ण पदक जित्न सफल भयो। कुल १८ स्वर्णको प्रतिस्पर्धामा नेपाल समग्रमा अफगानिस्तानपछि दोस्रो भएको थियो।

मल्लिकाको उदय
नेपालले तेस्रो पटक आयोजना गरेको बहुप्रतीक्षित उक्त च्याम्पियनसिपमा स्वर्ण पदक जित्ने तीन नेपाली खेलाडीमध्ये एक हुन्, मल्लिका शाक्य। उनीसँगै पुरुष एथलेटिक्स फिजिक्सको १ सय ६७ सेमीमाथिको प्रतिस्पर्धामा नरेश मुन्जिकार र बडिबिल्डिङको ६५ केजी तौल समूहमा समीर श्रेष्ठले स्वर्ण जितेका थिए।

मल्लिकाले च्याम्पियनसिपको महिलाको मोडल फिजिकमा तीन खेलाडीलाई पछि पार्दै स्वर्ण जितेकी थिइन्। मल्लिकाले नेपालकै पूजा श्रेष्ठ र भारतकी निश्रिन पारिखलाई पछि पार्दै स्वर्ण पदक आफ्नो बनाइन्। मोडल फिजिक उचाइका आधारमा हुने प्रतिस्पर्धा हो। बडिबिल्डिङमा तौल समूहका आधारमा प्रतिस्पर्धा हुन्छ भने त्यसअन्तर्गतको एथलेटिक्स फिजिक्स, मेन्स फिजिक्स, वुमन फिजिक्स, स्पोट्र्स फिजिक्स चाहिँ उचाइका आधारमा फरक–फरक समूहमा प्रतिस्पर्धा हुन्छ।

भूकम्पपछि शारीरिक सुगठन
मल्लिका काठमाडौँकी स्थायी बासिन्दा हुन्। २०७२ सालको भूकम्पअघि कालीमाटीमा बसोबास गर्ने मल्लिका अहिले कलंकी, ढुंगेअड्डामा बस्छिन्। भूकम्पअघि उनलाई न फिटनेसका बारेमा जानकारी थियो, न त बडिबिल्डिङबारे नै। उनी पहिलो पटक २०७२ मा जिमहलमा छिरेकी थिइन्। सुरुमा फिटनेसका लागि जिम छिरेकी मल्लिकाले कार्डियो इन्स्ट्रक्टरका रूपमा काम सुरु गरेकी थिइन्।

कार्डियो तौल घटाउने कसरत हो। मोटो शरीर भएकालाई उनले व्यायाममार्फत तौल घटाउने फर्मुला सिकाउने गर्थिन्। उनले अहिले पनि काठमाडौँका विभिन्न फिटनेस सेन्टरमा इन्स्ट्रक्टरका रूपमा काम गर्दै आएकी छिन्। उनी हरेक दिन दैनिक दुईचार घण्टा यही कर्ममा व्यस्त हुन्छिन्।

२९ वर्षीया मल्लिकालाई सातौँ वल्र्ड च्याम्पियनसिपका ऐतिहासिक रजत पदक विजेता रुजेश शाहीले बडिबिल्डिङ च्याम्पियनसिपमा सहभागी हुन सुझाव दिए। ‘मेरो शारीरिक बनावट देखेर रुजेश गुरुले बडिबिल्डिङमा लाग्न सुझाव दिनुभयो,’ उनले भनिन्, ‘गुरुको सुझाव राम्रै लागेपछि तीन वर्षयता कार्डियो इन्स्ट्रक्टरसँगै बडिबिल्डिङलाई पनि सँगसँगै अगाडि बढाइरहेकी छु।’

मल्लिकालाई बडिबिल्डिङबारे खासै जानकारी थिएन। उनले प्रारम्भिक शिक्षा रुजेश शाहीबाटै लिइन्। केही समय प्रशिक्षण लिएपछि ‘मिस्टर एन्ड मिस हिमालय’ प्रतियोगितामा सहभागिता जनाइन्। पहिलो सहभागितामा चौथो स्थान हात पारेकी थिइन्। पहिलो सहभागितामै उत्कृष्ट नतिजा आएपछि हौसिएकी मल्लिकाले यही खेललाई निरन्तरता दिने योजना बनाइन्। यसअघि आफ्नो फिटनेसमा ध्यान केन्द्रित गर्दै आएकी उनी प्रतियोगिताको तयारीमा पनि व्यस्त हुन थालिन्।

च्याम्पियनसिपको तयारी
नेपालमा बाह्रौँ दक्षिण एसियाली शारीरिक सुगठन च्याम्पियनसिप आयोजना हुने एक वर्षअघि नै तय भइसकेको थियो। अघिल्ला दुई संस्करण सफलतापूर्वक आयोजना गरिसकेको नेपाल बडिबिल्डिङ एन्ड फिटनेस संघले यो संस्करणलाई पनि भव्य बनाउन अभियान नै थालेको थियो। प्रतियोगितालाई सफलतापूर्वक सम्पन्न गर्न संघ लागेको थियो भने खेलाडी पनि धेरैभन्दा धेरै पदक आफ्नै देशमा राख्न निरन्तर प्रशिक्षणमा व्यस्त थिए। अन्य खेलाडीसँगै मल्लिका पनि प्रशिक्षणमा व्यस्त थिइन्। उनलाई रुजेशले हरेक दिन प्रशिक्षण दिँदै आएका थिए।

खेलाडीहरूले तीनचार महिनाअघिदेखि तयारी गर्नुपर्ने भएकाले सबै खेलाडी प्रशिक्षणमा व्यस्त भए। प्रतियोगिताको मिति नजिकिएसँगै उनीहरूले आफ्नो तयारीलाई पनि तीव्र बनाएका थिए। खेलाडीले दिनमा दुई पटकसम्म प्रशिक्षण गर्न थाले। मल्लिकाले पनि आफूलाई निखार्दै लगिन्। धेरै मेहनत गरे पनि आफूभन्दा निकै सिनियर खेलाडीसँग प्रतिस्पर्धा गर्नुपर्ने भएपछि उनलाई पदक जितिन्छ भन्ने लागेकै थिएन। ‘यो मेरो पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय सहभागिता भएकाले पनि पदक जितिन्छ भनेर सोचेकै थिइनँ,’ उनले भनिन्, ‘नसोचेको पदक जित्दा निकै खुशी छु।’

हरेक प्रतियोगितामा सहभागी हुने योजना
मल्लिका हरेक दिन व्यस्त रहन्छिन्, फिटनेस ट्रेनिङ, खेलको तयारी र कार्डियो इन्स्ट्रक्टरको काम। उनलाई हरेक दिन भ्याइनभ्याइ हुन्छ। व्यस्त दिनचर्या हुँदाहुँदै पनि उनले राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा सहभागिता जनाउने योजना बनाएकी छिन्। ‘अहिले देशका विभिन्न स्थानमा प्रतियोगिता हुन थालेका छन्,’ उनले भनिन्, ‘सकेसम्म धेरैभन्दा धेरै प्रतियोगितामा सहभागी हुन्छु र धेरै अनुभव बटुल्न चाहन्छु। यसले अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितालाई पनि मद्दत पु¥याउने विश्वास छ।’

बडिबिल्डिङको सुरुवात
नेपालमा शारीरिक सुगठनको सुरुवात शहीद धर्मभक्त माथेमाबाट सुरु भएको हो। भारतको बंगालमा सिकेको कला उनले नेपालमा पनि विस्तार गरेका थिए। धर्मभक्तले राजा त्रिभुवनलाई समेत शारीरिक व्यायाम गराउने गरेका थिए। राणाले राजालाई पनि दरबारभित्र सीमित राखेको त्यो समयमा शारीरिक व्यायाम प्रजातन्त्र प्राप्तिको आन्दोलनको मियो बनेको थियो। धर्मभक्तले राजा र परिवर्तनगामी जनताबीच सम्बन्ध स्थापित गर्न यही व्यायामलाई प्रयोग गरेका थिए।

धर्मभक्तको अभियानलाई अनुशरण गर्दै मुलुकमा प्रजातन्त्र स्थापना भएपछि २०१० सालमा नेपाल व्यायाम मन्दिर स्थापना भएको थियो। सुरुमा शारीरिक व्यायामका लागि मात्रै व्यायाम मन्दिर स्थापना भए पनि पछि भने यसले धर्मभक्तकै नाममा ‘धर्मश्री’ प्रतियोगिता सुरु गरेको थियो। अहिले काठमाडौँ उपत्यकामा सयौँ व्यायामशालामा शारीरिक व्यायामका साथै खेलाडीले पनि प्रशिक्षण लिँदै आएका छन्। अहिले नेपाल व्यायाम मन्दिरले ‘धर्मश्री’ र संघले विभिन्न राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता आयोजना गर्दै आएको छ। यसबाहेक विभिन्न क्लब र व्यायामशालाले विभिन्न नाममा बडिबिल्डिङका प्रतियोगिता आयोजना गर्दै आएका छन्।

तर, राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा शारीरिक सुगठनले लगातार सफलता हासिल गरे पनि त्यो खेलाडीको व्यक्तिगत मेहनतमा मात्रै निर्भर रहँदै आएको छ। निजी रूपमा सयौँ फिटनेस खुले पनि खेलाडीले अभ्यास गर्ने राम्रो ठाउँ पाउन सकेका छैनन्। उनीहरूले आफ्नै खर्चमा प्रशिक्षण गर्नु परिरहेको छ। खेलाडीले प्रतियोगितामा सहभागी हुनुभन्दा तीन÷चार महिनाअघिदेखि नै कठिन परिश्रम गर्नुपर्छ। नियमित प्रशिक्षणसँगै डाइट र औषधि पनि मिलाउनुपर्ने भएकाले हरेक प्रतियोगितामा सहभागी हुनुअघि खेलाडीले लाखौँ रुपैयाँ खर्च गर्नुपर्ने अवस्था छ।